ADHD, czyli zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ang. Attention Deficit Hyperactivity Disorder), to jedno z najczęściej diagnozowanych zaburzeń neurorozwojowych u dzieci, choć coraz częściej rozpoznaje się je również u dorosłych. Wbrew powszechnym mitom, ADHD to nie tylko „kłopoty z koncentracją” czy „energiczne dzieci”. To poważne zaburzenie, które znacząco wpływa na jakość życia – od trudności w nauce i pracy, po relacje społeczne i emocjonalne.
Czym jest ADHD?
W klasyfikacji ICD-11 ADHD opisuje się jako trwały (utrzymujący się przynajmniej 6 miesięcy) wzorzec deficytu uwagi i/lub impulsywności i nadruchliwości, który negatywnie oddziałuje na codzienne funkcjonowanie w środowisku szkolnym, domowym i zawodowym. ADHD nie jest chorobą psychiczną – to zaburzenie rozwojowe, wynikające z odmienności w funkcjonowaniu mózgu. Objawy ADHD najczęściej pojawiają się między 6. a 9. rokiem życia, jednak nie mijają z wiekiem – ulegają jedynie modyfikacji.
Skąd się bierze ADHD?
Nie ma jednej przyczyny ADHD. Specjaliści wskazują na współdziałanie wielu czynników:
- Genetyka – dziedziczenie predyspozycji jest jednym z najsilniejszych czynników ryzyka.
- Czynniki okołoporodowe – np. niska masa urodzeniowa, niedotlenienie, uszkodzenia OUN.
- Negatywne warunki w okresie prenatalnym – alkohol (FAS), palenie tytoniu przez matkę.
- Środowisko wczesnodziecięce – brak stymulacji, deprywacja emocjonalna, chaos domowy.
Warto podkreślić, że ADHD nie jest skutkiem „złego wychowania”, choć sposób funkcjonowania rodziny może wpływać na nasilenie objawów.
Objawy ADHD u dzieci i dorosłych
U dzieci ADHD objawia się m.in.:
- trudnościami w skupieniu uwagi i organizacji działań,
- impulsywnością (przerywanie, brak cierpliwości),
- nadmierną ruchliwością (bieganie, wiercenie się, gadatliwość),
- konfliktami z rówieśnikami i trudnościami szkolnymi.
U dorosłych objawy przybierają nieco inną formę:
- problemy z organizacją, planowaniem i koncentracją,
- trudności w utrzymywaniu pracy i relacji,
- impulsywność, np. w decyzjach finansowych czy interpersonalnych,
- wewnętrzny niepokój, nadaktywność psychiczna,
- problemy z regulacją emocji, skłonność do drażliwości lub wybuchów.
Rodzaje ADHD
Wyróżniamy trzy podtypy ADHD:
- Z przewagą deficytu uwagi – dominują rozkojarzenie, zapominanie, trudności z organizacją.
- Z przewagą nadpobudliwości i impulsywności – ruchliwość, przerywanie, brak kontroli zachowań.
- Typ mieszany – łączy oba powyższe zestawy objawów i jest najczęściej diagnozowaną formą.
Diagnoza ADHD – dzieci i dorośli
Diagnoza ADHD wymaga współpracy specjalistów: psychologa, psychiatry i – w razie potrzeby – neurologa. W przypadku dzieci ważną rolę odgrywa wywiad z rodzicami i nauczycielami, obserwacja w różnych środowiskach oraz specjalistyczne testy. U dorosłych niezbędna jest analiza objawów z dzieciństwa, funkcjonowania zawodowego i społecznego oraz ocena możliwych współwystępujących zaburzeń, takich jak depresja, lęki czy uzależnienia.
Jak leczyć ADHD?
ADHD nie można „wyleczyć” w tradycyjnym sensie, ale jego objawy można skutecznie kontrolować i łagodzić. Leczenie jest zindywidualizowane i obejmuje:
- Terapie psychologiczne – m.in. psychoterapia behawioralna i treningi umiejętności społecznych u dzieci, a u dorosłych najczęściej terapia poznawczo-behawioralna (CBT).
- Farmakoterapia – stosowana, gdy objawy znacząco utrudniają codzienne funkcjonowanie. Leki stymulujące (np. metylofenidat) poprawiają koncentrację i zmniejszają impulsywność.
- Wsparcie środowiskowe – współpraca z nauczycielami, edukacja rodziców, adaptacja środowiska pracy lub nauki.
Dlaczego warto diagnozować i leczyć ADHD?
Nieleczone ADHD może prowadzić do wielu negatywnych konsekwencji – trudności szkolnych i zawodowych, zaburzeń emocjonalnych, problemów z samooceną, uzależnień czy konfliktów z prawem. Wczesna diagnoza i odpowiednio dobrana terapia znacząco poprawiają komfort życia i umożliwiają rozwój zgodny z potencjałem danej osoby.
Bibliografia:
- Barkley R. A., Murphy K. R. (1998). Attention-Deficit Hyperactivity Disorder: A Clinical Workbook (2nd ed.). Guilford Press.
- Kołakowski A., Pisula A. (2011). Sposób na trudne dziecko: Przyjazna terapia behawioralna. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
- Kołakowski A., Jerzak M. (2023). ADHD w szkole: Jak pracować z dzieckiem z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
- Kołakowski A., Wolańczyk T., Pisula A., Skotnicka M., Bryńska A. (2023). ADHD. Zespół nadpobudliwości psychoruchowej: Przewodnik dla rodziców i wychowawców (wyd. 2). Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
- Pawlak P. (2015). Program profilaktyczno-terapeutyczny dla dzieci z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej (wyd. 5). Oficyna Wydawnicza Impuls.
- Wolańczyk T. (2013). ADHD u dzieci i młodzieży. Z diagnostyki, leczenia i terapii. Wydawnictwo Lekarskie PZWL.
- Young J. E., Klosko J. S., Weishaar, M. E. (2014). Terapia schematów: Przewodnik praktyka. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.